Na największym na świecie festiwalu filmów dokumentalnych dyrektor artystyczna IDFA Orwa Nyrabia obiecuje „Klasykę natychmiastową… Kilka naprawdę genialnych filmów”

37^t edycja Międzynarodowego Festiwalu Dokumentalnego w Amsterdamie jest już na dobrej drodze, po otwarciu światową premierą filmu, który można nazwać po części literaturą faktu, po części fikcją, po części realną, a po części sztuczną.

O Bohaterze Werner Herzog lub jego faksymile AI i jako punkt wyjścia wykorzystuje swoje słynne powiedzenie: niemiecki reżyser zauważył kiedyś słynną uwagę: „Za 4500 lat komputer nie nakręci filmu tak dobrego jak mój”. Wystawiając to na próbę, reżyser Piotr Winiewicz współpracował z inżynierami zajmującymi się uczeniem maszynowym, aby zlecić sztucznej inteligencji napisanie scenariusza w oparciu o dorobek filmowy Herzoga (Herzog wyraził zgodę na to przedsięwzięcie).

Rezultatem jest opowieść o możliwym samobójstwie lub morderstwie mężczyzny w niemieckim miasteczku przemysłowym, który pracował w firmie opracowującej tajemniczą „maszynę nieskończoności”. Postać drugoplanowa ma namiętny romans z tosterem (nie jestem pewien, co to mówi o Wernerze Herzogu i „umyśle” sztucznej inteligencji).

O Bohaterze to jeden z kilkunastu filmów piekarskich biorących udział w Międzynarodowym Konkursie IDFA, z których prawie wszystkie są światowymi premierami. W sumie na festiwalu zaprezentowane zostaną 254 filmy dokumentalne i 27 projektów nowych mediów.

„Myślę, że mamy świetny program” – mówi dyrektor artystyczna IDFA Orwa Nyrabia. „Mamy bardzo mocnych rywali. Śmiem twierdzić, że nie zabraknie tu natychmiastowych klasyków. Jest kilka naprawdę genialnych filmów.”

To jest 7 Nyrabii^t i ostatni rok prowadzenia festiwalu. Na początku tego miesiąca ogłosił, że ustąpi ze stanowiska w lipcu 2025 r.

„Nie smuć się” – mówi Nyrabia Deadline. „Jeśli mi ufacie, zaufajcie mi także w tej kwestii, że to właściwy czas, właściwy moment, aby zrobić to dla dobra wszystkich, dla dobra IDFA i dla mnie”.

Pochodzący z Syrii Nyrabia zastąpił w 2018 r. współzałożycielkę IDFA i długoletnią liderkę festiwalu Ally Derks. Podczas swojej kadencji musiał negocjować pandemię, a w zeszłym roku stanął przed jednym z największych wyzwań, gdy na festiwalu wybuchły protesty w związku z inwazją Izraela Gazy po 7 października^t Hamas podstępny atak na Izrael. IDFA mogła w tym roku zachować ostrożność, unikając treści z tej części świata, ale tak naprawdę program na rok 2024 obfituje w filmy z Izraela, Palestyny ​​i Libanu. Wśród nich jest Oczy Gazy„piekielny portret”, przedstawiający „trzech palestyńskich dziennikarzy w północnej Gazie, którzy są zmuszeni narażać życie, próbując wykonywać swoją pracę”, jak napisano w programie IDFA.

„To jest film, myślę, że pierwszy, który pojawił się na nowo utworzonej platformie OTT sieci Al Jazeera, która nazywa się Al Jazeera 360” – zauważa Nyrabia. „Ten film jest szczególnie interesujący, ponieważ jest w pewnym sensie reportażem, który zapada w pamięć tym trzem dziennikarzom przebywającym na miejscu w Gazie. W pewnym sensie przebywanie z nimi – kiedy śpią i kiedy się budzą, kiedy widzą swoje dzieci i kiedy idą do pracy – sprawia, że ​​tego rodzaju reportaże są bardziej adekwatne do festiwalu takiego jak IDFA.

Pokaz w Konkursie Międzynarodowym jest światową premierą Zasada kamieniaw reżyserii izraelsko-kanadyjskiego reżysera Danae Elona. „Zasada kamienia to wyjątkowy film, przyglądający się historii Jerozolimy jako miasta i architektury jako egzekutora władzy kolonialnej” – zauważa Nyrabia.

On też cytuje Transkrypcje z 1957 rwyreżyserowany przez izraelską reżyserkę Ayelet Heller, zauważa, że ​​jest to film „oparty na niedawno ujawnionych dokumentach z izraelskich archiwów dotyczących masakry, która miała miejsce w 1957 r., podczas której w ciągu jednego dnia zamordowano mieszkańców palestyńskiej wioski w granicach Izraela, a wszyscy sprawcy zostali później uniewinniony.”

IDFA wyświetla także film z 2003 roku Trasa 181, Fragmenty podróży po Palestynie-Izraeludokument wyreżyserowany przez palestyńskiego reżysera Michela Khleifiego i izraelskiego reżysera Eyala Sivana, który Nyrabia postrzega jako „komentarz do uproszczonej polityki tożsamości, w której wyobrażamy sobie konflikt jedynie pomiędzy odziedziczonymi tożsamościami. Zatem ludzie należący do tego dziedzictwa walczą z innymi, którzy należą do innego dziedzictwa. I myślę, że istnieje jeszcze jedna, trzecia droga, która tworzy nową tożsamość, czyli tożsamość twórców filmowych, którzy spotykają się wokół stanowiska etycznego, którzy spotykają się wokół kręcenia filmów z prawdziwą wiarą w solidarność z tymi, którzy są uciskani.

W sekcji Best of Fests – obejmującej najlepsze filmy dokumentalne z całego świata, których premiera miała miejsce na wcześniejszych festiwalach – IDFA zaprezentuje kandydata do Oscara Żadnej innej krainyzdobywca głównej nagrody dla filmu dokumentalnego na lutowym Festiwalu Filmowym w Berlinie. Film, którego akcja rozgrywa się na skalistym i odległym obszarze Zachodniego Brzegu, gdzie palestyńscy mieszkańcy wioski podlegają nakazowi wydalenia z Sił Obronnych Izraela, wyreżyserował kolektyw palestyńskich i izraelskich filmowców. Żadnej innej krainy został wsparty dotacją z funduszu Bertha Fund IDFA.

„Gdyby ludzie oglądali wspaniałe prace dokumentalne wykonane przez różnych twórców o różnym pochodzeniu na temat historii konfliktu arabsko-izraelskiego lub, moim zdaniem, historii Palestyny-Izraela, co najmniej, co wydarzyło się w zeszłym roku [on October 7^th] nie byłoby niespodzianką, gdyby w ogóle jej nie uniknięto” – komentuje Nyrabia. „Jest tak wiele rzeczy, że można stać się cynicznym w kwestii tego, co możemy zrobić. Ale też tak myślę, po całym tym okropnym roku [of violence] oglądanie nowych filmów, nawet oglądanie starych filmów, nabiera innego znaczenia. Staje się to innym doświadczeniem. Mam nadzieję, że to pomoże.

Wraz z Żadnej innej krainyznajdują się filmy w sekcji Best of Fests Cukrowiec I Migać (oba z National Geographic), Gra wojenna, Unia, Stan ciszy, Królowa SabatuFilmy Dokumentalne MTV Dziennik czarnej skrzynki, Agent szczęścia z Bhutanu i Asifa Kapadii 2073.

Gościem honorowym IDFA w tym roku będzie belgijski reżyser Johan Grimonprez, reżyser filmu pretendującego do Oscara Ścieżka dźwiękowa do zamachu stanu. Dokument przedstawia kluczowy moment w historii przełomu lat pięćdziesiątych i sześćdziesiątych, kiedy wiele krajów afrykańskich odzyskiwało niepodległość po długich okresach dominacji kolonialnej. Jednak w przypadku Konga Belgia i Stany Zjednoczone niechętnie oddały bogactwa mineralne kraju po wyborze Patrice’a Lumumby na pierwszego demokratycznie wybranego przywódcę Konga. Belgia, USA, a nawet Sekretarz Generalny ONZ spiskowali, by obalić charyzmatycznego panaafrykańskiego polityka.

Nyrabia opisuje Grimonpreza jako „wybitnego, wyjątkowego twórcę filmów artystycznych, który łączy wrażliwość artystyczną i naprawdę wyjątkowy język z bardzo poważnymi badaniami politycznymi i historycznymi. Robi to w bardzo szczególny sposób. W dużej mierze właśnie to chciałbym widzieć więcej w przestrzeni dokumentalnej”.

IDFA potrwa od 14 do 24 listopada w stolicy Holandii. Zaraz po wyborach prezydenckich w USA, w których bezpieczeństwo granic stało się kwestią wiodącą, festiwal oferuje aktualną sekcję Dead Angle: Borders, w której zaprezentowano 17 filmów, które w taki czy inny sposób poruszają tę kwestię. Łupek zawiera Na granicyktórego akcja rozgrywa się w pustynnym mieście Agadez w Nigrze, które od niepamiętnych czasów stanowi „węzeł szlaków handlowych” – jak zauważono w programie. „Ale Agadez to także miejsce, przez które przechodzą migranci w drodze do Europy”.

Gośćwyreżyserowany przez Zvikę Gregory’ego Portnoya i Zuzannę Solakiewicz, opowiada o granicy Polski i Białorusi, gdzie Polska wzniosła długi mur, aby powstrzymać przedostawanie się głównie uchodźców arabskich. W filmie polska rodzina przyjmuje „wyczerpanego syryjskiego uchodźcę, 27-letniego Alhydera… Kamera bez cienia sensacji odczytuje emocje na twarzach milczących członków polskiej rodziny i ich wdzięcznego gościa. Sytuacja jest tragiczna, a rozwiązanie pozostaje poza zasięgiem.”

„Jestem bardzo szczęśliwy, że realizujemy poboczny program, który nazywamy Dead Angle. Jest to program wieloletni. Co roku będziemy przyglądać się filmowi jednemu z „martwych punktów”” – wyjaśnia Nyrabia. „Zdecydowaliśmy, OK, pomyślmy w tym roku o granicach… tych liniach, które narody stawiają między nimi i umierają za nie; w pojęciu granic jest pewien absurd. Myślę, że granice są obecnie jednym z głównych pytań w historii, podobnie jak to, jak patrzymy na relacje między różnymi grupami ludzi, między różnymi krajami i ich granicami?”

Nyrabia kontynuuje: „[Dead Angle: Borders] stał się naprawdę bardzo wymownym programem, obejmującym całą drogę, od koncepcji „Europy-fortecy”, która zamyka swoje granice przed innymi, po historię Palestyny-Izraela i ruchomej granicy, która powstała w 1947 r., ale wciąż się przesuwa czasie i wciąż budzi kontrowersje lub znajduje się w centrum problemu”.

Czasami dopiero po ustaleniu programu festiwalu elementy tematyczne łączą się ze sobą – dodaje Nyrabia. „Wiele pomysłów, które pojawiają się podczas pracy [on the program]to są oddzielne pomysły, ale kiedy się łączą, zdajesz sobie sprawę, że pracowałeś w pewnego rodzaju synergii, nawet jeśli nie wszystko było schematycznie zaplanowane, ale wszystko się łączy.