Siwiejący, lekko zgarbiony mężczyzna poprosił kilka lat temu o stolik dla dwojga w Sea Lounge, kultowej kawiarni we flagowym hotelu Taj Hotels w Bombaju. W restauracji tętniło życiem klientów, którzy siedzieli przy oknach i patrzyli, jak słońce wtapia się w Morze Arabskie na zewnątrz.
Nie było wolnych stolików. Czy mógłby podać swoje nazwisko na liście oczekujących? – zapytała młoda gospodyni. „Ratan Tata” – mężczyzna zapisał swoje nazwisko i zniknął w hotelowych korytarzach, zanim personel hotelu zdążył przyjść i szukać emerytowanego prezesa Grupy Tata, która jest również właścicielem Taj Hotels.
Tata, który zmarł w środę w Bombaju, był znany zarówno ze swojej pokory, jak i ekspansywnej wizji, która zapewniła grupie przychody przekraczające 128 miliardów dolarów w 2022 r. oraz posiadania znanych marek, takich jak Jaguar Land Rover i Tetley Herbata.
86-latka opłakiwano jako jednego z najbardziej ukochanych Hindusów za pomoc indyjskim przedsiębiorstwom w osiągnięciu tej skali, w tym za granicą, co uczyniło go symbolem nowo liberalizującej się gospodarki indyjskiej.
Tata był „wizjonerskim liderem biznesu, o współczującej duszy i niezwykłej istocie ludzkiej” – napisał na Twitterze premier Indii Narendra Modi wkrótce po śmierci Taty w szpitalu w Bombaju.
Tata przejął stery grupy w 1991 r., kiedy Indie zaczęły porzucać swoją protekcjonistyczną politykę z czasów socjalizmu. Przystąpił do przekształcenia ponad stuletniej grupy przemysłowej w innowacyjny, kosztowny i wydajny pod względem pracy, globalny konglomerat.
„Myślę, że jego dziedzictwem będzie myślenie odważne i odważne” – powiedział Ravi Kant, który do 2014 r. był dyrektorem naczelnym, a następnie wiceprezesem Tata Motors. „Być może istnieje coś, co nawet nie istnieje, ale mógł wymyślić coś takiego szansę i zrealizuj ją.”
Często właściwe ścieżki mogą być długie i żmudne, ale warto wybrać te, które warto wybrać, powiedział kiedyś prezesowi grupy CEAT Harshowi Goence, gdy poprosił o wskazówki, Goenka przypomniał Al Jazeerze.
Rzeczywiście, Tata poradził sobie z napiętą polityką Indii, jej przeszkodami regulacyjnymi i nastawieniem ery protekcjonizmu, aby wytyczyć nowy kurs dla grupy.
„Lata prób”
Kiedy Tata w wieku 54 lat został mianowany prezesem grupy, była to luźna i skłócona grupa firm, na której starał się odcisnąć piętno.
Po studiach architektury na Uniwersytecie Cornell dołączył do Tata Steel w Jamshedpur, jednej z flagowych jednostek, jako młodszy dyrektor. Później odniósł mieszane sukcesy w należącym do grupy przedsięwzięciu elektronicznym, National Radio and Electronics (Nelco) i Empress Mills.
„To były trudne lata, ale był delikatny, mówił cicho i pozostał taki nawet później” – powiedział Jehangir Jehangir, który był asystentem wykonawczym Taty w Nelco.
Oznaczało to, że starsi szefowie firm grupy, tacy jak Russi Mody z Tata Steel i Ajit Kerkar z Indian Hotels, niekoniecznie trzymali się Taty we wczesnych latach. Każdy prowadził swoją firmę niezależnie, zbierając dzieła sztuki na kontach firmowych i latając firmowymi odrzutowcami w ramach prywatnych podróży.
„Widzieli go [Tata] jako Bacha [a kid]– wspomina Jehangir.
Tata Sons, holding należący do grupy, posiadał udziały w wielu spółkach należących do grupy zaledwie od 3 do 13 procent, co narażało je na wrogie przejęcia. Tata zaczął umacniać swoją władzę nad grupą bez osobistego zwiększania swoich niewielkich udziałów. Ustalił także wiek emerytalny na 75 lat, co doprowadziło do odejścia Mody’ego, doprowadził do dramatycznego obalenia Kerkara z zarządu i zwiększył udziały Tata Sons w spółkach grupy.
„Myśl globalnie”
W 1991 r. premier Manmohan Singh rozpoczął likwidację długo utrzymywanej indyjskiej licencji Raj, co rozbiło konkurencję i wymagało od zagranicznych firm posiadania partnera krajowego. Wiele indyjskich firm zwracało się o ochronę przed zagraniczną konkurencją.
Ale Tata zaczął mówić kierownictwu coś przeciwnego. „Nie powinniśmy ograniczać naszego myślenia do Indii. Powinniśmy myśleć globalnie” – powiedział były dyrektor wyższego szczebla grupy Tata, który blisko współpracował z Tatą i nie chciał ujawniać swojego nazwiska. „Pamiętam, że rok po roku w swoich raportach rocznych pisałem: myśl globalnie”.
Takie myślenie pomogło spółkom należącym do grupy wyjść bez szwanku z indyjskiego pogorszenia koniunktury gospodarczej na początku XXI wieku.
„Zaczęliśmy kupować węgiel na całym świecie, a nie tylko wydobywać węgiel [domestically]tak jak my to zrobiliśmy” – powiedział dyrektor grupy Tata na temat Tata Steel. Tata Motors rozpoczęła produkcję barwników dla Jaguara, Forda i Toyoty. „W ciągu zaledwie kilku lat przeszliśmy od straty 500 crore rupii do zysku w wysokości 500 crore rupii” – Kant wspominał Tata Motors.
Przygotowało także grunt pod globalne przejęcia grupy. W 2000 roku Tata Tea nabyła za 431 milionów dolarów popularną brytyjską markę herbat Tetley, dzięki czemu zyskała ona światową sławę. Ale Tata dopiero się zaczął. W 2004 roku Tata Motors kupiła południowokoreańską spółkę Daewoo Motors zajmującą się pojazdami użytkowymi za 102 miliony dolarów.
Następnie, w 2007 roku, Tata Steel przejęła anglo-holenderskiego producenta stali Corus, co było jednym z największych przejęć w tamtych czasach. Rząd brytyjski nie pomógł w zbieraniu funduszy na przejęcie w Wielkiej Brytanii, co stanowiło ogromne wyzwanie. Ale umysł Taty był zdecydowany. „Do tego czasu współpracowaliśmy z międzynarodowymi bankierami i byliśmy w stanie samodzielnie zebrać 10–12 miliardów dolarów” – powiedział były dyrektor Tata.
Kilka miesięcy później Tata Motors przejęła od Ford Motors słynnego, ale schorowanego brytyjskiego producenta samochodów Jaguar Land Rover (JLR). „Kiedy dostrzegliśmy mocne strony Tata Motors i mocne strony JLR, pomyśleliśmy, że zmierzamy do czegoś wielkiego” – wspomina Kant, który był wówczas dyrektorem naczelnym Tata Motors.
Tata i inni dyrektorzy firmy pracowali nad wprowadzeniem nowych modeli i wydajną produkcją, dzięki czemu w ciągu kilku lat przywrócili firmie rentowność. „Jaguar był brytyjską perełką, którą kupił Ratan Tata” – wspomina wtedy Goenka z CEAT.
W ciągu kilku miesięcy wody w grupie stały się wzburzone. Światowy kryzys finansowy w 2008 r. oznaczał spadek popytu na stal, a przejęcie Corusa stało się trudne.
Jednym z największych marzeń Taty było wyprodukowanie najtańszego samochodu na świecie w Tata Motors. „Jego ulubioną częścią pracy było spędzanie czasu w centrum badawczym Tata Motors, gdzie zajmował się projektowaniem samochodów” – powiedział Jehangir.
Ściśle pracował nad rozwojem samochodu. Jednak narastające protesty w sprawie nabycia gruntu pod budowę zakładu produkcyjnego w stanie Bengal Zachodni oznaczały, że projekt musiał zostać nagle porzucony w połowie. Po spotkaniach z ministrami kilku stanów firma Tata Motors podjęła decyzję o przeniesieniu swojej fabryki w październiku 2008 r. do Sanand w Gujarat, ugruntowując przyjazny dla inwestorów wizerunek ówczesnego premiera Narendry Modiego, co było dla niego wielkim zwycięstwem po zamieszkach międzyreligijnych w jego stanie w 2002 r., co nadszarpnęło jego wizerunek.
Podczas gdy fabryka była przenoszona po całym kraju, Tata był zdeterminowany, aby dotrzymać terminów wprowadzenia samochodu na rynek.
„Mieliśmy jedną fabrykę, którą likwidowaliśmy, drugą budowaliśmy, a drugą produkowaliśmy samochód” – wspomina Kant z Tata Motors. „Nie sądzę, żeby kiedykolwiek wcześniej tego dokonano.”
Podczas premiery Tata Nano w marcu 2009 roku Tata powiedział: „Obietnica to obietnica”. Dotrzymał daty premiery i ceny 100 000 rupii (wówczas 2000 dolarów). Ostatecznie samochód nie odniósł sukcesu i musiał zostać wycofany.
‘Potężny’
W 2009 roku indyjski magazyn Open opublikował ujawnione taśmy, na których Tata rozmawia z lobbystką Nirą Radią na temat uzyskania licencji telekomunikacyjnych dla należącej do grupy firmy telekomunikacyjnej. Na taśmach usłyszano jego nieformalne wypowiedzi na temat ministrów i procesu aukcyjnego.
Tata zwrócił się do sądu o wydanie nakazu zapobiegania dalszemu rozpowszechnianiu taśm. Redaktorzy Open zwrócili się o pomoc w tej sprawie do dziesiątek prawników, ale każdy z nich „przekazywał swoje ubolewanie, ponieważ nie chciał zmierzyć się z Ratanem Tatą” – wspomina redaktor Manu Joseph w artykule w HuffPost.
„Jestem pewien jednej oczywistej cechy Ratana Taty, a mianowicie tego, że jest potężny” – napisał Joseph w artykule z 2016 roku.
Była to cecha, która podkreślała także jego walkę z wybranym przez niego następcą Cyrusem Mistrym. Tata przeszedł na emeryturę w 2012 roku, pozostawiając grupę w rękach Mistry’ego. Jednak stosunki między nimi szybko się zepsuły i w 2017 r. zespół ds. poszukiwań kadry kierowniczej zatrudnił N. Chandrasekarana na przewodniczącego grupy.. Był dyrektorem naczelnym należącej do grupy firmy Tata Consultancy Services zajmującej się usługami w zakresie oprogramowania.
Praca charytatywna
Coraz bardziej wątły Tata skupił się na działalności charytatywnej za pośrednictwem Tata Trusts, który posiada prawie dwie trzecie udziałów w Tata Sons i odpowiednio w grupie. W 2018 roku zadzwonił do Jehangira, swojego byłego asystenta wykonawczego, i poprosił go, aby dołączył do zarządu Tata Trusts.
„Chciał zachować wartości i kulturę grupy” – wspomina Jehangir. „Naprawdę chciał, aby kultura grupy pozostała, gdy jego nie ma”.
W ciągu ostatnich kilku lat Tata w większości wycofał się z widoku publicznego. Pracował przy budowie sieci szpitali onkologicznych i szpitala dla zwierząt domowych oraz wspierał badania nad zrównoważonym rozwojem w Oxford India Centre for Sustainable Development.
Jan Royall, dyrektor Somerville College, gdzie mieści się ośrodek, spotkał się z Tatą kilka razy w ciągu ostatnich kilku miesięcy, w tym przez Internet, kiedy nie mogli spotkać się osobiście.
„Szczególnie interesowały go badania nad zdrowiem i technologią i zawsze wykazywał się głęboką wiedzą na temat nowatorskich badań w tej dziedzinie w wielu dyscyplinach” – wspomina Royall. Nawet przez ostatnie miesiące Tata kontynuował ich spotkania. „W głębi serca był prawdziwym naukowcem, a także przywódcą-wizjonerem”.
Tata nigdy nie był żonaty i nie miał dzieci. Miał wielką miłość do psów. Któregoś razu, gdy Goenka zapytał go, jaki był jego największy luksus, Tata odpowiedział, że było to zrobienie basenu dla jego psów.
To właśnie oszczędne życie w połączeniu z wzniosłymi ambicjami korporacyjnymi sprawiło, że wielu młodych ludzi go uwielbiało.
Na kilka dni przed przyjęciem do szpitala Breach Candy w południowym Bombaju po mieście krążyły pogłoski o jego złym stanie zdrowia. Zawsze powściągliwy Tata napisał na Twitterze, że czuje się dobrze, przechodzi jedynie regularne badania lekarskie. „Dziękuję, że o mnie pomyślałeś” – napisał na Twitterze.
Główny minister Maharasztry ogłosił państwowy pogrzeb Taty. Mumbajkarze, którzy od lat widzieli Tatę spacerującego po ulicach miasta z torbami na zakupy z niedrogich sklepów lub prowadzącego własny samochód, tłumnie pojawili się na jego pogrzebie.
