Szwajcaria i Włochy odnowiły w zeszłym tygodniu swoją wspólną granicę w Alpach, wymuszone topnieniem lodowców, które wraz z rozległymi polami śnieżnymi wyznaczają duże odcinki granicy terytorialnej między sąsiadami z Europy Środkowej.
W maju 2023 r. zostało sporządzone porozumienie o zmianie granicy między Szwajcarią a Włochami. Umowa ta została ratyfikowana przez Szwajcarię w zeszłym tygodniu i oczekuje na zatwierdzenie przez Włochy. Zmiana granic nastąpi pod górą Matterhorn, która rozciąga się pomiędzy obydwoma krajami.
W przeciwieństwie do większości zmian granic, które często są produktem ubocznym wojen lub konfliktów, między Włochami a Szwajcarią nie ma sporu w sprawie tej zmiany. Jednak przyczyną zmian jest niepokój obu stron: zmiana klimatu, która spowodowała znaczne topnienie lodowców co najmniej od lat 70. XX wieku.
Jak zatem topniejące lodowce zmieniają granicę szwajcarsko-włoską, gdzie przesuwa się granica między nimi i czy w Europie obserwuje się topnienie lodowców w szerszym kontekście?
Jak i dlaczego przesuwa się granica szwajcarsko-włoska?
„W wysokich górach znaczące odcinki granicy włosko-szwajcarskiej wyznacza dział wodny, reprezentowany przez grzbiet lodowców, pól śnieżnych i wiecznego śniegu” – wyjaśnił szwajcarski rząd w oświadczeniu z 27 września. topniejąc lodowce, te naturalne elementy ewoluują i na nowo definiują granicę państwową, gdy jest ona definiowana dynamicznie.”
Mówiąc najprościej, grzbiet biegnący wzdłuż najwyższych punktów lodowca na Matterhornie stanowi naturalną granicę między Włochami a Szwajcarią. Określa się ją jako linię, wzdłuż której stopiony lodowiec może spaść po obu stronach.
W miarę topnienia lodowca najwyższe punkty – a tym samym łączący je grzbiet – przesunęły się nieco dalej w głąb terytorium Włoch. Innymi słowy, Szwajcarzy zyskają kawałek terytorium w ramach nowego porozumienia granicznego.
Czy to jedyny przypadek przesunięcia granic przez topniejące lodowce?
Nie. To nie jest tylko kwestia między Włochami a Szwajcarią. W 2006 roku podpisano nowe porozumienie graniczne między Włochami a Austrią.
W swojej książce A Moving Border: Alpine Cartographies of Climate Change Marco Ferrari, Elisa Pasqual i Andrea Bagnato zbadali, w jaki sposób topniejące lodowce i zmieniające się działy wodne wpływają na granice między Włochami, Austrią i Szwajcarią.
Wyjaśniając swoje ustalenia w wywiadzie dla Vox z 2022 r., Ferrari stwierdziło, że wielu analityków odpowiedzialnych za mapowanie i badanie granic zauważyło, że lodowiec topnieje, a śnieg nie jest zastępowany. Ciągłe topnienie lodowca będzie powoli wpływać na naturalny kształt granicy.
Czy zmieniona granica ma na coś wpływ?
Gospodarka Szwajcarii i sąsiadujących części Włoch w dużym stopniu opiera się na turystyce związanej z narciarstwem i innymi sportami alpejskimi. W rzeczywistości gospodarki regionów przygranicznych są często ze sobą powiązane.
Ośrodki narciarskie takie jak Zermatt w Szwajcarii przyciągają w każdym sezonie setki tysięcy turystów, ale mają dostęp do terenów narciarskich wspólnych z włoskimi kurortami.
Topniejące lodowce wpływają na oba zjawiska. Jednak za utrzymanie lodowców i zapewnienie ich zdrowia odpowiada kraj, w którym się znajdują, a jasne granice mają kluczowe znaczenie dla Włoch i Szwajcarii, aby wiedziały, za którą część każdego lodowca granicznego są odpowiednio odpowiedzialne.
Jednak nawet w przypadku zmieniającej się granicy sąsiedzi będą musieli współpracować. Na przykład lawiny nie respektują granic – mogą zacząć się w jednym kraju, a zakończyć w innym. Może to skomplikować problemy, jeśli chodzi o pokrycie rachunku za szkody lub utracone życie.
W kwietniu tego roku w wyniku lawiny w pobliżu Zermatt zginęły trzy osoby. Eksperci klimatyczni przypisali nagłe zejście lawiny topnieniu lodowców spowodowanemu wahaniami temperatury, które spowodowały osłabienie warstw pokrywy śnieżnej.
3 lipca 2022 r. 11 wspinaczy straciło życie na szczycie Marmolada, najwyższej górze w Dolomitach, w wyniku osunięcia się skał i lodowca. Kawałek lodowca zawalił się, wyrzucając na wspinaczy lód, skały i śnieg.
Jaki wpływ na europejskie lodowce mają zmiany klimatyczne?
Według niedawnego raportu Szwajcarskiej Akademii Nauk szwajcarskie lodowce straciły 4 procent swojej objętości w 2023 r., przy czym największy spadek wyniósł 6 procent w 2022 r. Oznacza to skumulowaną utratę objętości lodu o 10 procent w ciągu ostatnich dwóch lat, przy dalszym straty przewidywane w dającej się przewidzieć przyszłości.
Ta utrata objętości jest taka sama, jak ilość lodu utraconego w latach 1960–1990. Na niektórych obszarach w latach 2022–2023 lód topnieje średnio o 3 metry (około 10 stóp), rejestrowane na wysokościach powyżej 3200 metrów (około 10500 stóp).
Według badania Europejskiego stanu klimatu 2023, opracowanego przez Służbę ds. Zmian Klimatu programu Copernicus (C3S) i Światową Organizację Meteorologiczną (WMO), Europa leży blisko Arktyki, której regiony polarne są bardziej podatne na intensywne zjawiska pogodowe. Ponadto prądy oceaniczne i atmosferyczne w całej Europie są cieplejsze.
Oprócz lawin ekstremalne topnienie lodowców ma kilka skutków domina.
W miarę dalszej utraty pokrywy lodowej i śniegu przez lodowce zmniejsza się ich zdolność odbijania światła słonecznego. Ten obniżony „efekt albedo” powoduje dodatkowe ocieplenie, co z kolei przyspiesza proces topienia. W rezultacie pojawia się cykl samonapędzający się, w którym początkowe topnienie powoduje dalszą utratę lodu, utrwalając i intensyfikując upadek lodowców.
W raporcie za rok 2023 stwierdza się również, co następuje:
- Rok 2023 był drugim najcieplejszym w historii w Europie, osiągając temperaturę o 1,02–1,12°C (1,8–2°F) powyżej średniej.
- Wszystkie trzy najcieplejsze lata w historii Europy miały miejsce od 2020 r., a 10 najcieplejszych od 2007 r.
- Temperatury w Europie były powyżej średniej przez 11 miesięcy 2023 r., a wrzesień był najcieplejszy w historii.
- Zima i jesień 2023 r. były drugimi najcieplejszymi w historii.
Czy można odwrócić lub zatrzymać topnienie lodowców?
Według Europejskiej Unii Nauk o Ziemi lodowce stracą połowę lodu do 2050 r., nawet jeśli planeta ociepli się o mniej niż 2 stopnie Celsjusza (3,6 stopnia) w stosunku do poziomu sprzed epoki przemysłowej.
W Porozumieniu paryskim z 2015 r., przełomowym traktacie międzynarodowym mającym na celu przeciwdziałanie zmianom klimatycznym i przyjętym przez 196 krajów, uzgodniono, że ograniczenie globalnego ocieplenia do 1,5°C (2,7°F) powyżej poziomu przedindustrialnego powinno być celem pozwalającym spowolnić dalsze topnienie lodowców i uniknąć potencjalnie katastrofalne skutki zmian klimatycznych.
Bardziej innowacyjne rozwiązania, w szczególności dotyczące topniejących lodowców, obejmują geotekstylia – białą tkaninę umieszczaną na obszarach lodowca, aby odbijać słońce i izolować lodowiec.
Projekt Seabed Curtain to program mający na celu zbudowanie masywnej kurtyny zakotwiczonej w dnie morskim wzdłuż wybrzeża Antarktyki, która ograniczałaby przepływ ciepłej wody, aby zapobiec dalszemu topnieniu tamtejszych lodowców.
Według Arctic Center na Uniwersytecie Laponii w Finlandii koszt takiego projektu może wynieść od 40 do 80 miliardów dolarów, a koszty utrzymania wynoszą od 1 miliarda do 2 miliardów dolarów rocznie.
