Fethullah Gülen, kontrowersyjny turecki duchowny i sojusznik, który stał się wrogiem prezydenta Recepa Tayyipa Erdogana, zmarł w wieku 83 lat.
Nie podano jeszcze przyczyny śmierci, choć wiadomo było, że stan zdrowia był zły.
Gülen mieszkał od 1999 r. w górach Pocono w Pensylwanii w Stanach Zjednoczonych, gdzie podobno mieszkał w mieszkaniu na osiedlu należącym do fundacji Golden Generation Foundation, organizacji non-profit prowadzonej przez jego zwolenników w USA.
Chociaż w późniejszych latach ograniczył swoje wystąpienia publiczne, nadal publikował oświadczenia i pisma, w których wzywał wyznawców, aby nadal angażowali się w edukację, dialog i pokojowy aktywizm.
Jednak w Turcji stał się postacią notoryczną, oskarżaną przez rząd o kierowanie siatką przestępczą infiltrującą instytucje państwowe.
Turecki minister spraw zagranicznych Hakan Fidan, który dziś rano potwierdził śmierć Gulena, określił duchownego jako szefa „ciemnej organizacji”, mówiąc na konferencji prasowej: „Determinacja naszego narodu w walce z terroryzmem będzie kontynuowana, a wiadomość o jego śmierci będzie nigdy nie doprowadzaj nas do samozadowolenia.”
Wczesne życie
Gülen zyskał rozgłos jako kaznodzieja w latach 60. XX wieku w zachodniej prowincji Izmir w Anatolii, gdzie założył sieć pensjonatów zwanych „latarniami morskimi”, oferujących studentom pomoc w nauce.
Gulen stopniowo rozszerzał swoją sieć pensjonatów, włączając szkoły, organizacje charytatywne i inne organizacje społeczeństwa obywatelskiego.
Jego zwolennicy otworzyli następnie ponad 1000 szkół w 160 krajach.
Szkoły te, choć nie były to instytucje wyłącznie islamskie, oferowały wysokiej jakości edukację wszystkim uczniom, a wielu z nich objęło kluczowe stanowiska w Turcji, w tym w sądownictwie, policji i biurokracji.
Z biegiem lat ich wpływ rósł, a zwolennicy organizacji założyli wpływową gazetę Zaman w 1986 r. i Samanyolu Television w 1993 r.
W 1996 roku zwolennicy Gulena założyli także Bank Asya, jeszcze bardziej poszerzając zasięg tej organizacji.
Przenieś się do Stanów Zjednoczonych
W 1999 r. Gulen opuścił Turcję i udał się do Stanów Zjednoczonych, gdzie pozostał.
Jego sojusznicy twierdzili, że przeniósł się ze względów zdrowotnych, ale krytycy sugerowali, że jego wyjazd z Turcji był raczej skutkiem rządowego śledztwa w sprawie jego działalności, która potencjalnie osłabiała działanie rządu.
W następnym roku Gulen został skazany zaocznie za spisek mający na celu obalenie państwa poprzez osadzanie urzędników służby cywilnej, co zostało uznane za dowód przeciwko niemu po próbie zamachu stanu w Turcji w 2016 r.
Sojusznicy i przeciwnicy
Na początku XXI wieku Gulen i jego zwolennicy byli blisko powiązani z rządzącą Partią Sprawiedliwości i Rozwoju Erdogana (Partia AK).
Doprowadziło to do awansu wielu zwolenników Gülena na wpływowe stanowiska w aparacie państwowym, ponieważ oba obozy starały się przeciwstawić temu, co postrzegały jako wpływ świeckiej elity na tureckie władze wojskowe i sądownicze.
Jednak pogłoski o napięciu między obiema grupami zaczęły krążyć na początku XXI w. i stały się niezaprzeczalne w 2013 r., kiedy funkcjonariusze policji i prokuratorzy postrzegani jako zwolennicy Gülena wszczęli śledztwo w sprawie korupcji na wyższych szczeblach partii AK i w bliskim kręgu Erdogana.
Erdogan oskarżył Gulena o zorganizowanie powstałego skandalu, oskarżając przywódcę religijnego o próbę wykorzystania swojej sieci instytucji i wysoko postawionych urzędników do prowadzenia „państwa równoległego” w Turcji.
Gülen zaprzeczył zarzutom.
Próba zamachu stanu w 2016 r
Trzy lata później Erdogan ponownie oskarżył Gülena o próbę zamachu stanu 16 lipca, kiedy frakcje w tureckich siłach zbrojnych próbowały obalić rząd Erdogana i zainstalować na jego miejscu stworzony przez siebie organ – Radę Pokoju w Wewnętrznym.
Chociaż ich wysiłki zakończyły się niepowodzeniem, setki osób zginęło w najkrwawszym zamachu stanu we współczesnej historii Turcji.
W ciągu następnych miesięcy w rządzie, sądownictwie i wojsku usunięto podejrzanych o sympatyków Gülena, a rząd określił ruch Gulena jako FETO (Organizacja Terrorystyczna Fethullah).
Turcja złożyła szereg wniosków o ekstradycję Gulena, ale żaden nie został uwzględniony, a urzędnicy amerykańscy twierdzili, że brakuje dowodów łączących Gulena bezpośrednio z zamachem stanu.
Dla wielu zwolenników Gülena czystki po zamachu stanu oznaczały koniec pewnej epoki. Szkoły i organizacje charytatywne powiązane z Gülenem zostały zamknięte, a wielu jego zwolenników zostało uwięzionych lub zmuszonych do wygnania.
Na arenie międzynarodowej ruch w dalszym ciągu działał, choć był mniej widoczny, szczególnie w krajach, w których rząd turecki zwrócił się do władz o zamknięcie instytucji powiązanych z Gülenem.
W Stanach Zjednoczonych w wielu szkołach społecznych należących do tej organizacji wszczęto dochodzenie pod kątem nieprawidłowości wizowych oraz oskarżeń o oszukanie skarbu państwa USA na kwotę do 4 miliardów dolarów.
Fethullah Gülen nigdy się nie ożenił.
