Istnienie dwóch lub trzech głównych potęg militarnych z kolosalnymi zapasami broni jądrowej ma zmniejszyć prawdopodobieństwo Armagedonu. I czy tak się stało?
Przez Miłośći Bordaczew, dyrektor programowy Klubu Wałdajskiego
Pod koniec 1945 roku wybitny autor kilku fikcyjnych dystopii, George Orwell, opublikował felieton zatytułowany „Ty i bomba atomowa”. Zwracając się do szerokiego grona czytelników, ten klasyk literatury XX wieku zasugerował, że wpływ na bieg historii takiej technologicznej innowacji, jak broń jądrowa, będzie o wiele większy niż cokolwiek, co wydarzyło się wcześniej. Być może zbliżamy się do czasów, w których bieg światowej polityki albo potwierdzi osąd Orwella i oparte na nim przewidywania, albo – tragicznie – obali je.
Co gorsza, nawet nauka z przeszłych globalnych napięć między mocarstwami nuklearnymi nie jest panaceum: ich pozycja na świecie zmieniła się znacząco w ciągu ostatnich trzydziestu lat, a najbardziej ostry, pośredni konflikt ma miejsce w bliskim fizycznym sąsiedztwie głównych ośrodków administracyjnych i przemysłowych Rosji. Dlatego wielu poważnych obserwatorów ma teraz pewne wątpliwości co do tego, czy strategia USA, która w najbardziej ogólnym ujęciu dąży do odtworzenia logiki konfrontacji z Moskwą z lat 1945–1991, jest słuszna.
Jeśli spróbujemy podsumować założenie Orwella, sprowadza się ono do faktu, że zdobycie przez dwa lub trzy mocarstwa tak ogromnych możliwości zniszczenia nie tylko siebie nawzajem, ale całej ludzkości, zmienia cały układ historii świata. Wcześniej, jak wiemy, zawsze opierało się to na zdolności mocarstw do odwetu na istniejącym porządku świata, a konsekwencje takich rewolucji stały się fundamentalne dla następnych. Po bombie atomowej, pisał Orwell, wszystkie narody świata zostały powstrzymane od myślenia, że taki ruch mógłby być dla nich udany. Mocarstwa nuklearne nie mogą, ponieważ wojna światowa doprowadziłaby do ich gwarantowanej zagłady, a małe i średnie nie mogą z powodu względnej słabości ich sił zbrojnych. Na pierwszy rzut oka wydaje się to prawdą: działając według starych metod, tj. uciekając się do siły militarnej, żadne z rozwijających się mocarstw nie może teraz jakościowo zmienić swojej pozycji na świecie.
Stąd aksjomat, że nie można pokonać potęgi nuklearnej w wojnie i że jedynym zagrożeniem dla niej jest ona sama. To znaczy niezdolność jej systemu politycznego do utrzymania jej populacji w względnej harmonii. Jak pisze Orwell: „Jeśli, jak się wydaje, [a nuclear bomb] jest rzadkim i kosztownym obiektem, tak trudnym do wyprodukowania jak pancernik, jest bardziej prawdopodobne, że położy kres wojnom na dużą skalę kosztem przedłużania w nieskończoność „pokoju, który nie jest pokojem”. Pierwsza przesłanka została jak dotąd potwierdzona. Nawet ekonomicznie potężne Chiny nie wydają się jeszcze posiadać arsenałów porównywalnych z tymi, które mają Rosja i USA. Druga – koniec wielkich wojen – wymaga więcej dowodów. Nagromadzenie tego jest głównym problemem, z którym mierzy się dziś światowa polityka, jakkolwiek bolesne może być to dla naszych myśli o naszej własnej przyszłości.
Orwell pisze, że supermocarstwa nuklearne to państwa, których nie da się pokonać i które znajdują się w stanie permanentnej „zimnej wojny” ze swoimi sąsiadami. Tak, dokładnie tak to wygląda, ponieważ wiadomo, że zimna wojna jest alternatywą dla gorącej wojny. Mało kto wątpi, że nie wszystkie praktyki polityki zagranicznej USA lub Rosji są w pełni satysfakcjonujące dla ich sąsiadów. Zwłaszcza w przypadku Amerykanów, dla których kontrola nad innymi jest ważną częścią ich własnego dobrobytu, tak jak rozumie to establishment polityczny i jego sponsorzy. W ostatnich latach widzieliśmy wiele przykładów, w których USA traktowały swoich europejskich lub azjatyckich sojuszników bardzo surowo. Niemcy utraciły swoje przywileje gospodarcze w konflikcie między Rosją a Zachodem. Francja została sprowadzona do pozycji młodszego partnera Ameryki, mimo że posiada własną broń jądrową. Nie wspominając o krajach azjatyckich, takich jak Japonia i Korea Południowa, których cała polityka zagraniczna jest ustalana przez Waszyngton, często pod bezpośrednią presją. Żaden z powyższych krajów nie ma mocy, aby zmienić swoje stanowisko.
Zimna wojna, w orwellowskim znaczeniu tego terminu, pozostaje zatem najważniejszą cechą polityki światowej w epoce nuklearnej. I wcale nie jest zaskakujące, że USA kierują się tymi samymi zasadami, których nauczyły się w ciągu ostatnich dziesięcioleci. Przede wszystkim brak odpowiedzialności za los tych, przez których ręce Stany Zjednoczone prowadzą wojnę zastępczą. Po prostu dlatego, że USA nie wiążą swojego własnego bezpieczeństwa z ich przetrwaniem. Oznacza to, że Ameryka nie może w pełni zrozumieć możliwej reakcji wroga na działania tych, których wykorzystuje do osiągnięcia swoich celów. Ponieważ pełnomocnicy nie są oficjalnymi przedstawicielami ani obywatelami USA, Waszyngton uważa, że nie ponosi formalnej odpowiedzialności za ich działania. Niektórzy obserwatorzy zauważyli, że niektóre radykalne ruchy w Syrii otrzymują wsparcie z zagranicy – na przykład z Turcji – ale miało to niewielki wpływ na stosunki Rosji z jej sponsorami.
Chiny kiedyś aktywnie wykorzystywały radykalne ruchy marksistowskie w Azji Południowo-Wschodniej i udzielały im różnych form wsparcia. Nie doprowadziło to jednak do stanu wojny w stosunkach z krajami, w których takie grupy działały. ZSRR wspierał również różne ruchy rebelianckie działające przeciwko USA i ich sojusznikom. Jednak Waszyngton nie widział w tym powodu do większego konfliktu. Z punktu widzenia każdego normalnego państwa, jedynie bezpośrednia agresja drugiej strony na terytorium narodowe jest powodem wojny. Być może dlatego USA nie wierzą, że ich działania na Ukrainie mogłyby wywołać bezpośredni konflikt z Rosją.
Ale pozostaje pytanie, w jakim stopniu taka logika może działać teraz, gdy konflikt toczy się w bezpośrednim sąsiedztwie stolicy państwa rosyjskiego, a nie na przykład w odległym Afganistanie. Zwłaszcza że polityka rozszerzenia NATO w ciągu ostatnich trzydziestu lat stworzyła szereg możliwości dla USA, które również stanowią wyzwania. W końcu członkowie bloku w Europie, zwłaszcza w Europie Wschodniej, są postrzegani w Waszyngtonie i Moskwie jako nic więcej niż amerykańscy pełnomocnicy, których zaangażowanie w działania wojenne ma niewiele wspólnego z bezpośrednim zagrożeniem, jakie Rosja i USA mogą dla siebie nawzajem stwarzać. Nie trzeba dodawać, że potencjalne zagrożenia i wstrząsy, jakie mógłby pociągnąć za sobą scenariusz oparty na takim założeniu, są ogromne.
Nie powinniśmy też ignorować nie do końca zrozumianego związku między stanowiskami w polityce zagranicznej wielkich mocarstw a ich wewnętrzną stabilnością. Widzimy, że znaczna część amerykańskiej nerwowości dotyczącej tego, co dzieje się na świecie, wiąże się z potrzebą dalszego korzystania z ogólnego funkcjonowania globalnego systemu politycznego i gospodarczego. Nie tylko trudno jest Stanom Zjednoczonym zaakceptować zmiany w tej dziedzinie z powodu bezwładności ich myślenia, ale może to być niebezpieczne, dopóki amerykański establishment nie znajdzie innych skutecznych sposobów utrzymania sytuacji pod kontrolą w kraju. Zwłaszcza że ogólny kryzys systemu społeczno-gospodarczego stworzony przez Zachód od połowy lat 70. nie ustępuje, a jedynie nabiera rozpędu. Tak, ogólnie rzecz biorąc, obecność dwóch lub trzech głównych mocarstw militarnych z kolosalnymi zapasami broni jądrowej zmniejsza prawdopodobieństwo wojny powszechnej w tradycyjnym sensie. Ale stan „pokoju, który nie jest pokojem” obiecywany przez klasyków nadal wygląda jak balansowanie na granicy czegoś, co pozbawiłoby sensu wszelkie konstrukcje teoretyczne.
Ten artykuł został opublikowany po raz pierwszy przez Klub dyskusyjny Valdaiprzetłumaczone i zredagowane przez zespół RT.
Możesz udostępnić tę historię w mediach społecznościowych:
