W przededniu wyborów zaplanowanych na 29 maja w Republice Południowej Afryki rządzący Afrykański Kongres Narodowy (ANC) dołożył wszelkich starań, aby zwrócić uwagę na postęp społeczno-gospodarczy, jaki kraj dokonał w ciągu ostatnich 30 lat w desperackiej próbie zdobycia przychylności elektorat jest coraz bardziej rozczarowany swoimi możliwościami rządzenia.
Co najsłynniejsze, w lutowym orędziu o stanie narodu prezydent i przywódca AKN Cyril Ramaphosa próbował podkreślić długoterminowe osiągnięcia swojej partii poprzez opowieść o „Tintswalo” – fikcyjnej czarnej kobiecie urodzonej w 1994 r., kilka miesięcy po upadek apartheidu i dojście do władzy AKN.
„Tintswalo – dziecko demokracji – dorastała w społeczeństwie zupełnie innym niż Południowa Afryka jej rodziców, dziadków i pradziadków” – powiedział Ramaphosa. „Dorastała w społeczeństwie rządzonym przez konstytucję zakorzenioną w równości, rządach prawa i potwierdzeniu wrodzonej godności każdego obywatela”.
Następnie wyjaśnił, że ta wyimaginowana młoda kobieta dorastała w publicznym programie masowych domów dla biednych mieszkańców Republiki Południowej Afryki, otrzymała finansowaną przez państwo edukację i opiekę zdrowotną, ukończyła dobrze płatną pracę i obecnie mieszka w ładnym domu z dużą ilością powód, aby patrzeć w przyszłość.
Zdaniem prezydenta inspirująca i podnosząca na duchu historia Tintswalo była historią większości młodych mieszkańców Republiki Południowej Afryki i alegorią ogromnego postępu, jaki dokonał się w ramach AKN.
To nie jest złe. Jest wielu mieszkańców Republiki Południowej Afryki, których warunki życia i perspektywy na przyszłość znacznie się poprawiły pod rządami AKN w ciągu ostatnich 30 lat.
Mimo to opowieść o Tintswalo nie przekonała wielu mieszkańców Republiki Południowej Afryki do głosowania 29 maja na inny rząd AKN.
Partia ANC otrzymała zaledwie 40,18 procent głosów, znacznie mniej niż większość, którą posiadała od głosowania obejmującego wszystkie rasy w 1994 r., które zakończyło apartheid i wyniosło partię do władzy pod rządami Nelsona Mandeli. Teraz musi znaleźć partnera koalicyjnego, który utworzy rząd.
Co więc kryło się za porażką wyborczą AKN?
Krótko mówiąc, wydaje się, że wielu „Tintswalo” w całym kraju miało dość wysokiego poziomu przestępczości, bezrobocia, słabego świadczenia usług i korupcji, które dziś definiują Republikę Południowej Afryki. Mieli dość wmawiania im, że powinni być wdzięczni tylko za to, że żyją (czasami marginalnie) w lepszej sytuacji niż ich rodzice, którzy przez lata cierpieli w czasach apartheidu. Mieli dość wiązania końca z końcem, podczas gdy liczne skandale korupcyjne w ANC zostały zamiecione pod dywan. Mieli dość i wysłali sygnał do partii rządzącej, głosując na opozycję.
Ta nagana ze strony wyborców nie była zaskoczeniem dla partii rządzącej. AKN od dawna zdawała sobie sprawę, że wielu wieloletnich zwolenników partii było niezadowolonych z jej niedawnych wyników. W ciągu ostatnich kilku lat wielokrotnie obiecywał skorygowanie kursu, położenie kresu korupcji, poprawę usług publicznych i naprawę gospodarki.
Ponad sześć lat temu, w styczniu 2018 r., ówczesny prezydent Jacob Zuma powołał Komisję Sądowniczą Śledczą w sprawie zarzutów przejęcia państwa, korupcji i oszustw w sektorze publicznym, w tym w organach państwowych.
W maju 2019 r., gdy śledztwo w sprawie przejęcia państwa było jeszcze w toku, ANC została wybrana ponownie z najniższym wówczas udziałem głosów wynoszącym 57%. W stosunkowo stonowanym przemówieniu dotyczącym zwycięstwa Ramaphosa oświadczył, że postrzega zmniejszenie poparcia dla partii jako „jasny sygnał” od obywateli i obiecał zwalczać korupcję w AKN.
W 2022 r., po czteroletnim dochodzeniu, Komisja ds. przechwytywania państwa opublikowała swój raport, w którym ujawniła, że za prezydentury Jacoba Zumy wykryła wiele przypadków korupcji w departamentach rządowych Republiki Południowej Afryki i przedsiębiorstwach państwowych. W sprawę zamieszany był cały aparat partyjny, w tym wielu prominentnych parlamentarzystów i urzędników.
Jednak pomimo potępiających ustaleń raportu i rzekomego zaangażowania Ramaphosy w położenie kresu korupcji w partii, od tego czasu nie doszło do znaczącej odpowiedzialności ani do zmian w sposobie rządzenia krajem.
W czerwcu 2023 r. w internetowej publikacji News24 opublikowano dogłębne dochodzenie do wystawnego stylu życia Paula Mashatile’a, wiceprezydenta kraju i AKN, oskarżając go o korupcję.
W dochodzeniu szczegółowo opisano, w jaki sposób przyjaciele i rodzina wiceprezydenta konsekwentnie zabezpieczali dochodowe przetargi rządowe i odnieśli ogromne korzyści dzięki bliskości wpływowej osobistości AKN.
Mashatile odpierał kierowane pod jego adresem oskarżenia, twierdząc, że „potencjalnie szkodliwe, choć bezpodstawne zarzuty” są fałszywe oraz „jest wierny swojej przysiędze i zasadom Konstytucji Republiki Południowej Afryki”.
Tak poważne oskarżenia skierowane pod adresem wiceprzewodniczącego AKN powinny wywołać absolutną panikę na 11 miesięcy przed najbardziej kwestionowanym sondażem w historii kraju po apartheidzie. Można było się spodziewać, że przywódcy AKN zażądają natychmiastowej rezygnacji Mashatile’a lub przynajmniej zarządzą niezależne śledztwo w sprawie twierdzeń dziennikarzy News24. Mashatile, wiceprzewodniczący rządu wybrany na podstawie obietnicy wykorzenienia korupcji, mógł sam podać się do dymisji i zażądać dochodzenia mającego na celu oczyszczenie jego imienia.
Nic takiego się nie wydarzyło.
Pomimo wiszącego nad nim mrocznego cienia Mashatile pozostał wiceprezydentem AKN i odegrał kluczową rolę w kampanii wyborczej w 2024 r.
Dopiero w lutym 2024 r., kiedy opozycyjna partia Sojusz Demokratyczny (DA) formalnie postawiła Mashatilemu zarzuty korupcyjne, Komisja Etyki kontrolowanego przez ANC parlamentu Republiki Południowej Afryki podjęła działania i zażądała wyjaśnień. Pomimo toczących się dochodzeń Mashatile pozostaje członkiem najwyższej kadry kierowniczej AKN i oczekuje się, że nadal będzie odgrywał znaczącą rolę w każdym przyszłym rządzie AKN.
Sam Ramaphosa również spotkał się z zarzutami o korupcję.
W 2022 r. został oskarżony o próbę ukrycia kradzieży 4 mln dolarów w gotówce ze swojej hodowli zwierząt łownych w 2020 r., co rodzi pytania o to, w jaki sposób zdobył te pieniądze i czy je zadeklarował. Dochodzenie przeprowadzone przez Public Protector, organ antykorupcyjny Republiki Południowej Afryki, oczyściło go z wszelkich uchybień w marcu 2023 r., mimo to policja zapewniła, że będzie kontynuować dochodzenie. Lewicowa opozycyjna partia Bojownicy o Wolność Gospodarczą (EFF) określiła ustalenia organu nadzoru jako „bezsensowne”, a wielu wyborców pozostało niezadowolonych z wyjaśnień prezydenta w tej sprawie.
Poza historią o kradzieżach gospodarstw rolnych i zarzutami dotyczącymi postępowania swojego zastępcy, dane pokazują, że Ramaphosa podczas swojej kadencji prezydenckiej nie poczynił prawie żadnych postępów w walce z korupcją w państwie i marnotrawstwem.
W listopadzie ubiegłego roku Audytor Generalny Republiki Południowej Afryki (AGSA) ujawnił, że od 2019 r. odnotował ponad 22 miliardy randów południowoafrykańskich (1 miliard dolarów amerykańskich) strat finansowych przypisanych marnotrawstwu wydatków i nieprawidłowościom ze strony państwa.
Korupcja nie jest jedynym powodem, dla którego tak wielu wyborców w Republice Południowej Afryki odwróciło się w tych wyborach od AKN. Szybki i postępujący upadek usług publicznych był niewątpliwie kolejnym powodem, dla którego tak wielu zdecydowało się nie głosować na partię rządzącą.
Rzeczywiście, wiele wczesnych osiągnięć partii rządzącej – osiągnięć, które naprawdę odmieniły życie „Tintswalo” – zostało w ciągu ostatnich kilku lat odwróconych i wymazanych.
Na przykład w pierwszych latach sprawowania władzy AKN szybko zbudowała infrastrukturę niezbędną do zapewnienia większości mieszkańców Republiki Południowej Afryki dostępu do wody wodociągowej. Podczas pierwszej dekady sprawowania władzy ANC Republika Południowej Afryki była wymieniana jako światowy lider w zakresie zaopatrzenia w wodę i kanalizacji.
Jednak brak właściwej konserwacji, zaniedbania i częste przerwy w dostawie prądu spowodowały degradację infrastruktury wodnej, a wiele obszarów miejskich i podmiejskich w kraju zaczęło systematycznie racjonować wodę. W rezultacie wielu mieszkańców Afryki Południowej, którzy dorastali w otoczeniu niezawodnego dostępu do bezpiecznej wody dzięki ANC, nie jest teraz pewnych, kiedy w przyszłości będą mieli wodę w kranach.
Podobne problemy występują w przypadku sieci energetycznych i transportowych.
Nieodpowiednie utrzymanie elektrowni i niewystarczający rozwój nowych źródeł energii w obliczu korupcji na wysokim szczeblu doprowadziły do poważnych niedoborów energii elektrycznej i częstych przerw w dostawie prądu.
System kolejowy również rozpada się z powodu niedoinwestowania, braku konserwacji, działalności przestępczej i korupcji na wszystkich poziomach. Zły stan kolei wywiera niekorzystny wpływ również na inne sektory, takie jak rolnictwo i handel detaliczny, oraz utrudnia krytyczną działalność gospodarczą.
Przy marnym wzroście gospodarczym wynoszącym 0,6% w 2023 r. Republika Południowej Afryki również będzie miała trudności z rozwiązaniem problemu bezrobocia i utworzeniem nowych miejsc pracy.
Od wyborów w 2019 r. Ramaphosa i inni urzędnicy AKN konsekwentnie wymieniają bezrobocie, ubóstwo, przestępczość i korupcję jako kluczowe problemy dotykające mieszkańców Republiki Południowej Afryki.
Mimo to partia nie usunęła ze swojej listy parlamentarnej w 2024 r. wysokich rangą urzędników zamieszanych w raport o przejęciu państwa, rzekomo dlatego, że nie postawiono im zarzutów. W oczach wielu wyborców decyzja o bierności i dalszym awansowaniu urzędników oskarżonych o korupcję pokazała obojętność AKN w tej kwestii.
Podobnie jak wiele innych ruchów wyzwoleńczych, które przekształciły się w partie polityczne w regionie – na przykład rządzący Zimbabwe Zanu-PF – AKN stoi przed wyzwaniem bycia kierowanym przez ludzi, którzy byli legendarnymi bojownikami o wolność, ale teraz walczą o to, by na nowo odkryć się w roli zdolnych i pryncypialnych urzędników publicznych .
Pozornie niezdolny do zaspokojenia rosnących żądań społeczeństwa, które w pełni uznaje osiągnięcia dokonane po 1994 r., ale dla którego priorytetem jest natychmiastowe świadczenie skutecznych usług i przejrzyste zarządzanie, AKN znajduje się w politycznym upadku.
Przez 30 lat otoczeni ekspansywnymi pułapkami bogactwa, przywilejów i władzy państwowej przywódcy AKN stopniowo tracili kontakt ze zwykłymi mieszkańcami Republiki Południowej Afryki, którzy desperacko walczą o zmiany społeczno-gospodarcze.
Spadek poparcia wyborczego dla AKN nie powinien zatem nikogo dziwić.
To proste: „Tintswalo” ma dość i żąda od swojego rządu więcej.
Poglądy wyrażone w tym artykule są poglądami autora i niekoniecznie odzwierciedlają stanowisko redakcyjne Al Jazeery.
